پرسش :

آیا آنچه مداحان هر ساله به مداحی خود اضافه می کنند، اشکالی ندارد؟


پاسخ :
قیام عاشورا و تاریخ کربلا دو صفحه دارد: صفحه ای سفید و نورانی که حماسه و افتخار است و صفحه ای تاریک و سیاه که در آن فقط جنایت‏ بی نظیر و یا کم نظیر دیده می شود. به همین جهت نباید حوادث و مصیبت های نهضت کربلا را غیر ممکن یا نا مقبول دانست.
چیزهایی که مداحان به روضه ها اضافه می کنند دو نوع است: یک قسم آنهایی که در اصطلاح مداحی “زبان حال”گفته می شود؛ یعنی استفاده از تشبیهات و تمثیلات مناسب در بیان وقایع و مصائبی که سند معتبر دارند. این نوع اضافات اگر با شؤونات ائمه و بزرگان دین، منافات نداشته باشد، اشکال ندارد.
اما قسم دوم: روضه های جعلی است – که نه دارای سند معتبر است و نه با شأن ائمه (ع) سازگاری دارد -، این قسم از مداحی اشکال دارد و باید از آنها جلو گیری کرد.
 
برای روشن شدن پاسخ بیان چند نکته ضروری است:
۱ – قیام و انقلاب عاشورا و تاریخ کربلا دو صفحه دارد: یک صفحه سفید و نورانی که حماسه، افتخار، تجلی حقیقت و انسانیت است و یک صفحه تاریک و سیاه که در آن فقط جنایت‏ بی نظیر و یا کم نظیر را می‏بینیم. از این نظر نهضت کربلا یک جنایت و یک تراژدی است. یک مصیبت است. یک رثاء است. این صفحه را که نگاه می‏کنیم، در آن کشتن بی گناه، کشتن جوان، کشتن شیرخوار، اسب بر بدن مرده تاختن، آب ندادن به یک انسان، زن و بچه را شلاق زدن، اسیر را بر شتر بی جهاز سوار کردن و… را می‏بینیم[۱]. بهمین جهت نباید حوادث و مصیبت های قیام کربلا را غیر ممکن یا نا مقبول دانست.
 
۲ – چیزهایی که مداحان به روضه ها اضافه می کنند دو نوع است: یک قسم آنهاییکه در اصطلاح مداحی “زبان حال” گفته می شود؛ یعنیاستفاده از تشبیهات و تمثیلات مناسب در بیان وقایع و مصائبی که بر اهل بیت (ع) وارد شده است. این قسم اضافات در صورتی که اصل واقعه دارای سند معتبر باشد و تشبیهات و تمثیلات با شؤونات ائمه و بزرگان دین، منافات نداشته باشد اشکال ندارد.
اما قسم دوم: روضه های جعلی است – که نه دارای سند معتبر است و نه با شأن ائمه (ع) سازگاری دارد -، این قسم از مداحی اشکال دارد و باید از آنها جلو گیری کرد.
 
۳ – انگیزه افراد در این گونه اضافات:
انگیزه افراد در این گونه اضافات متفاوت است. عده ای بر اساس خیرخواهی و دلسوزی می گویند: بر اساس روایات، گریستن و گریاندن برای امام حسین (ع) کار بسیار خوبی است و برای هر قطره اشکی که جاری می شود حسناتی نوشته می شود، پس تا می توانیم باید برای امام حسین (ع) گریه کنیم و دیگران را بگریانیم و از این جهت دقت در منابع و مآخذ، هیچ لزومی ندارد.
با همین منطق بود که بعضی از بزرگان، دچار اشتباه بزرگی شدند و در کتاب های شان دقت لازم را به خرج ندادند[۲] و بسیاری از متدینین هم به تبعیت از آنان، با برپایی مجالس تعزیه های جعلی، گمان کردند که دارند به توسعه و تعمیق آن هدف مقدس کمک می کنند.
عده ای دیگر نیز بر اساس وجود حس اسطوره سازی در وجودشان، به مبالغه گویی و اغراق های نامعقول مبادرت می ورزند و خود غافل اند که انگیزه ی در این کار، هرچه که باشد موجب پدید آمدن انحراف در پیام اصلی امام حسین (ع) در قیام عاشورا خواهد شد و وهن مذهب و دین را در پی دارد.
البته، نباید نقش دشمنان و افراد مغرض را که در طول تاریخ سعی در تضعیف مکتب اهل بیت (ع) داشتند، از نظر دور داشت.[۳]
 
۴ – وظیفه ما در برابر این انحرافات:
مبارزه با تحریف یک تکلیف شرعی و عمومی است که همه افراد در هر صنف و گروهی باید به این أمر توجه نمایند خصوصاً طبقه تحصیل کرده، چه این که طبق حدیثی که از پیامبر (ص) نقل شده، دانشمندی که حقایق را کتمان کند مورد لعن و نفرین خداوند قرار می گیرد.[۴] اما این بدان معنا نیست که عموم مردم مسؤلیتی در این قبال ندارند؛ زیرا برای تشخیص صحت و بطلان بسیاری از مسائل، نیازی به تحصیل و درس خواندن نیست، بلکه همگان با استفاده از فطرت پاک و عقل سلیم خود می توانند به درستی و یا نادرستی آن پی ببرند، و گاهی داستان هایی نقل می شود که هر کسی به عدم صحت آن داوری می کند.
 
در پاسخ به این استدلال که اگر هدف مقدس باشد وسیله را توجیه می کند، باید گفت که چنین استدلالی عوام فریبانه است و در پیش عقل و متون دینی جای ندارد[۵]. چگونه می توان باور کرد که برای یاد و گرامی داشت امام حسینی (ع) که برای حفظ مقدسات و ارزش های دینی به شهادت رسیده است، ارزش های دینی در مجالس عزایش رعایت نگردد، روضه دروغ خوانده شود، یا به بهانه عزاداری، نماز واجب ترک گردد[۶]، یا دسته جاتی به راه انداحته شود که اخلاق و عفت عمومی در آن رعایت نگردد.[۷]
 
پی‌نوشت‌ها:
[۱] مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج ۱۷، بخش اول، سخنرانیها، فصل اول حماسه حسینی.
 [۲]کتاب های روضه الشهداء، محمد حسین کاشفی؛ اسرار الشهاده، ملا آقا دربندی، نمونه های بارز از چنین تفکری هستند.
[۳] مجموعه آثار، ج ۱۷، عوامل تحریف.
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی در باره تعزیه هایی و روضه هایی که به نام ازدواج حضرت قاسم در کربلا خوانده می شود، می گوید: آنچه در مورد عروسی حضرت قاسم مطرح شده یا می شود صحیح نیست و اثری از این قضیه در کتب معتبره وجود ندارد. مضافا بر این که ایشان به سن ازدواج نرسیده بودند. بلی در کتاب منتخب مرحوم طریحی چیزهایی که مناسب ازدواج آن حضرت است، نقل شده، ولی ظاهرا این مطالب نادرست را بعد از آن مرحوم؛ افراد مغرض یا نادان به آن کتاب اضافه کرده اند و مرحوم طریحی برتر از آن است که این مطالب را که مناسبتی با واقعه عاشورا ندارد، در کتاب خود بنویسد. در عین حال آنچه در کتاب طریحی آمده به این نحو که بعضی در مراسم تعزیه داری و به صورت خرافی پیاده می کنند، نیست. جامع المسائل، ج۲، ص ۶۲۰- ۶۲۴.
[۴] قال رسول الله (ص) : “اذا ظهرت البدع فی أمتی فلیظهر العالم علمه و الا فعلیه لعنه الله”. آن جا که بدعت ها و دروغ ها ظاهر می شود، بر عهده دانایان است که حقایق را بگویند آن کسی که حقایق را کتمان می کند لعنت خدا بر او باد.
[۵] برای آگاهی بیشتر، نک: حماسه حسینی، ج ۱، شهید مطهری؛ لؤ لؤ و مرجان، محدث نوری.
[۶] در حالی که امام حسین (ع) در ظهر عاشورا در مقابل دشمن به جماعت نماز برگزار می کند با این که خواندن نماز به جماعت مستحب است نه واجب.
[۷] در حالی که دختر خردسال امام حسین (ع) به نام فاطمه صغری در شب یازدهم محرم بعد از بیهوشی،اولین چیزی که از عمه اش زینب تقاضا می کند تکه پارچه ای است که با آن سرش را از نامحرم حفظ کند. بحار الانوار، ج ۴۵، ص ۶۰ و ۶۱.

منبع: اسلام کوئست